Amatör Teleskop Yapımı Çalıştayı (10-14 Temmuz 2007)

[Lütfü Çakmak]

Emre merhaba,

Çok teşekkürler verdiğin değerli bilgiler için. Hele bir gelsin bakalım endaze, tahmin ediyorum ki başlayınca çok sorum olacak siz tecrübeli, genç ve azimli arkadaşlara. Çünkü ben daha hiç bir şey görmedim, ne cam, ne aşındırıcı, ne cam mozaiği, ne alçı ne de tool vs. . Bu betebe dediğiniz cam mozaiği değil mi?. Bunların altıgen olanları tercih ediliyormuş. Tool üzerine yapıştırılmış mermer parçaları dediğiniz (ki kaba aşındırmada iyi olduğunu belirtmişsin) nasıl bir şey, kalınlık ve genişliği ve tool üzerine hizalanıp yapıştırılması nasıl? Ha bi de Haldun bey çalıştayı videoya çekebilecelerini söylemişti, bu ayrıntıları görebilirmiyiz mi acaba, ne de olsa uzaklarda olan bizlerin faydalanabilecekleri iyi bir kaynak olacak bu videolar.

Sen de 12" e hayal deme neden olmasın. Ben bir 8" te tecrübe edindikten sonra 16" hedefliyorum. Ve hiç te hayal olarak düşünmüyorum, insanın inanıp ve çalıştıktan sonra başaramayacağı hiç bir şey olmadığına ve senin de başaracağına inanıyorum.

Saygı ve sevgilerimle,

[Çağdaş Çalış]

10 Temmuz Salı (1. gün)

Cam kalınlığı : 1,3”
Cam cinsi : pyrex
Cam çapı : 8”
Hedeflenen odak oranı : f/8

Aşındırma aleti: Daire şeklinde kesilmiş mermer üzerine, montaj kiti ile yapıştırılmış cam mozaikler (betebe) ile yapıldı. Aşındırma aletleri katılımcılar gelmeden hazırlanmıştı.

Aşındırma işlemi kaba ve ince aşındırma olmak üzere iki aşamadan oluşmakta. Aşındırma, ayna ile aletin birbirine sürtülmesi işlemine denir. Aşındırmayı sağlayan ise, ayna ile alet arasına dökülen aşındırıcı sayesinde olmakta.



Atölyeye ilk girişimiz. Dick Parker kaba aşındırma işlemini anlatırken.


Kaba Aşındırma:

Kaba aşındırma silisyum karbür denilen bir madde ile sağlanmakta. Silisyum karbür, zımparalara yapıştırılan bir çeşit metal. Kaba aşındırmada 80 giritlik silisyum karbür kullanıldı.

? 80 girit: 1 inçlik bir karenin bir kenarından diğerine 80 adet tel gerilerek oluşturulan küçük karelerden geçen tanecik büyüklüğü.

Kaba aşındırmada kiriş hareketi uygulandı. Bu hareket camın tam küresel olmasını sağlıyor. Kiriş hareketi; cam üstte alet altta (MOT) olacak şekilde, çapının 1/3 ü dışarıda olacak şekilde ileri geri hareket. Kiriş hareketinde çok kuvvetli olmayacak şekilde camın ortasına baskı yapılır. Dick Parker’ın önerisine göre dört kiriş hareketinden sonra alet 10 derece döndürülür ve aynada 10 derece ters yönde çevrilir. Ayna küresel olana kadar bu işleme devam edilir.

! Çalıştayda kullanılan pyrex camların mukavemeti yüksek olduğundan camın ortasına baskı uygulanırken bir sorun ile karşılaşılmadı (pyrex cam sadece ABD’de satılıyor). Ancak Türkiye’den satın alınan soda-kireç camların (düz cam) mukavemeti yüksek olmadığından kırılma ihtimalleri biraz yüksek olabilir. Ayrıca Türkiye’den temin edilecek olan camların cam kalınlığı daha az olacağından cama baskı uygularken dikkat edilmesini gerektiriyor.

! Satın alınacak camın çapı ile kalınlığı arasında 1/6 oranı olmalı.

Aynanın küresel olduğunu anlamak için bir mastar kullanılır.



Haldun Menali, elinde mastar ile Koray Taylan Davgana’nın aynasının
küresel olup olmadığına bakıyor.


? Mastar yapımı : Yapacağınız aynanın odak uzaklığını belirleyip, o değeri ikiyle çarparsanız eğrilik yarıçapını bulursunuz. Bu eğrilik yarıçapı, yapacağınız küresel aynanın merkezidir. Eğrilik yarıçapının uzunluğu kadar bir metal şerit alıp bir karton üzerinde bir ucunu sabitleyip diğer ucuna maket bıçağı sabitleyip karton üzerinde bir dairenin bir yayını çizer ve bunu kartondan kesip alırsanız mastarınız hazır olur. Yada autocad gibi bir yazılım ile yarıçapı eğrilik yarıçapına eşit olan bir daire çizer ve onun bir kesitinden çıktı alırsanız mastarınız hazır olur.

! Odak oranı: Çalıştayda 8” bir ayna için odak oranı f/7, 6” bir ayna için f/8 yada f/8,3 odak oranının yeter olduğu söylendi. Odak oranı (N), teleskopun odak uzaklığının (f), teleskopun açıklığına (D) oranıdır. Odak oranı N = f / D dir. Bu durumda odak oranı f/7 verildiğinde teleskopun odak uzaklığı, açıklığının 7 katı demektir.

? Sagitta : İçbükey bir ayna, küresel bir kase şeklindedir. Sagitta, bu kasenin tam orta noktadaki (kenarlara göre) derinliğidir. Aynanın kaba aşındırması sırasında düz bir yüzey ile başlanır ve bu içeri doğru eğri yüzey oluşturulur.



Sagitta ölçümü yapılırken.


İnce Aşındırma:

İnce aşındırmanın 120, 180, 320 ve 500 giritlik aşamalarında silisyum karbür, 800 ve 1200 giritlik aşamalarında alüminyum oksit kullanıldı.

! Girit değeri büyüdükçe, tanecik mikron mertebesi küçülür. 1 inçlik bir kareye gerilen tellerin arasından geçen tanecik büyüklüğünü hatırlayınız.

Tanecik mertebesi küçüldükçe, aşındırıcı aynayı daha az aşındıracaktır. Her bir giritten diğerine geçildikçe, bir önceki giritte açılan derin oyuklar kapatılır ve ayna cilalamaya hazırlanır.

120 girittte, MOT ve TOT olmak üzere W hareketi uygulandı. W hareketi uygulanırken alet yada ayna dar W oluşturacak biçimde 2 cm den fazla dışarı çıkmayacak şekilde uygulandı.



W hareketinin uygulanışı.


! MOT (mirror on top), ayna alet üzerinde. TOT (tool on top), alet ayna üzerinde.

MOT 15 dk
TOT 15 dk
MOT 15 dk
TOT 15 dk

Olmak üzere 120 giritte toplam 1 saat çalışıldı.



Ayna ile alet arasına aşındırıcı dökülerek TOT durumuna hazırlanıyor.


! 80, 120,180 ve 320 girit ile yapılan aşındırmalarda, ayna ile alet arasında aşındırıcı döküldükten sonra bir miktar da su dökülür. Çünkü aşındırıcı camı aşındırırken cam tozu üretir, cam tozlarını solumak öldürücü olabilir.

11 Temmuz Çarşamba (2. gün)

180 girit (silisyum karbür) : W hareketiyle devam edildi.

MOT 15 dk
TOT 15 dk
MOT 15 dk
TOT 15 dk

Olmak üzere toplam 1 saat çalışıldı.

180 girit uygulandıktan sonra reflection testinde ortada bir gölge görünüyordu. Bunun sebebi kenarlar düzgün aşınmışken orta az aşınmıştı. Bu bölgeyi aşındırmak için W hareketi uygulandı. Cam sağdan ve soldan 2-3 cm, yukarıdan ve aşağıdan 5-6 cm yi geçmeyecek şekilde MOT çalışıldı.



Haldun Menali reflection testini uygularken.


! İnce aşındırmanın ilk aşamalarında reflection (yansıma) testi uygulanarak aşındırmanın tüm yüzeyde homojen olup olmadığına bakılır. Bunun için resimde soldaki gibi, cam ışığa tutularak, gelen ışık göze yansıtılır. Yüzeyin parlaklığına göre homojen aşınıp aşınmadığı yorumu yapılır.



Reflection testinin uygulanışı.


! 220 girit zımpara taşı ile camın kenarları pahlanabilir. Pahlanmadığında aşındırma işlemi sırasında camın kenarlarında ufak çatlaklar ve kırıklar oluşabilir. Türkiye’den cam satın alacağınız fabrika eğer camınızı pahlayarak verebiliyorsa pahlamanıza gerek yok.

320 girit (silisyum karbür) : W hareketiyle devam edildi.

MOT 15 dk
TOT 15 dk
MOT 15 dk
TOT 15 dk

Olmak üzere toplam 1 saat çalışıldı.

500 girit (silisyum karbür) : Biraz suyla karıştırılıp bir tüpe konularak kullanıldı. Karışım çamur kıvamında olmalı. W hareketine devam edildi.

MOT 15 dk
TOT 15 dk
MOT 15 dk
TOT 15 dk

Olmak üzere toplam 1 saat çalışıldı.



Dick Parker camı incelerken.


12 Temmuz Perşembe (3. gün)

Kullanılan aletin üzerindeki betebeler pyrex camı aşındıracağına kendisi aşındığından, kullanılan alet deforme oldu. Daha önce kaba ve ince aşındırmada kullanılan başka bir alet ile aşındırmaya devam edildi. Bu yüzden cam yüzeyine uyum sağlamadı ve camın kenarları az aşındı. Bu sebeple 500 giritten 320 girite dönüldü ve 320 giritle bir süre çalışıldı.

800 girit (alüminyum oksit) : Bu aşamada alüminyum oksit bir tüpte saf su ile karıştırılarak kullanıldı. W hareketine devam edildi.

TOT 10-15 dk
MOT 10-15 dk
TOT 10-15 dk
MOT 10-15 dk

Hareketi hızlı yapıyorsanız zaman kısa tutulabilir.

! Her aşındırma zamanı görüldüğü gibi kısa, ancak her bir giritte en az 2 saat çalışmak ATM cilerin tavsiyesi. Çalıştay 5 gün sürdüğü için her aşamanın görülmesi ve deneyim kazanılması için süreler kısa tutuldu.

1200 girit (alüminyum oksit) : Bu aşamada alüminyum oksit bir tüpte saf su ile karıştırılarak kullanıldı. W hareketine devam edildi.

TOT 10-15 dk
MOT 10-15 dk
TOT 10-15 dk
MOT 10-15 dk

Hareketi hızlı yapıyorsanız zaman kısa tutulabilir.



Mehmet Koyuncu, Çağdaş Çalış, Arif Bayırlı, Emre Evren.


Cilalama Lapı Yapımı:

Masa üzerine naylon ve onun üzerine kağıt havlu serildi. Ayna üzerine biraz pudra yada seryum oksit döküldü ve onun üzerine de kalıp konuldu (Kalıp resimde turuncu, kare şeklinde görünüyor).





Kalıbın reçine dökülmeye hazırlanması.


Kalıbın üzerine de biraz pudra dökülür. Bir cezvede ısıtılan optik reçine kalıbın üzerine yavaşça akıtılır. Pudra kullanılmasının sebebi kalıbın aynaya, reçineninde kalıba yapışmasını engellemek. Kalıp ayna üzerinde asimetrik yerleştirilmeli ve reçine öyle dökülmeli. Kalıbın köşelerine ve kenarların ortasına birer tane kalıbı yükseltmek için plastik bardak vb. şeyler konulmalı ki optik reçine kalıptan dökülmesin.

! Optik reçineyi üzerinize, yere, elinize bulaştırmamaya çalışın. Reçine aynaya yada elinize yapıştığında terebentin ile çıkarılabilir. Terebentin; aktarlarda bulunan, çam terebentin.



Ethem hoca reçineyi dökerken.


Optik reçine döküldükten sonra, biraz soğuması beklenir. Aşındırmada kullanılan alet ılık olana kadar ısıtıldıktan sonra, alet ayna üzerine tam gelecek şekilde hizalanıp, optik reçine üzerine dışbükey tarafı altta kalacak şekilde konulur. Alet ısıtılıp ılık hale geldiği için reçineye yapışacaktır. Bu durumda üzerine kalın bir kitap ağırlığında bir ağırlık koyarak bir gün beklenirse, lap aynanın içbükey kısmına tam oturacak ve dışbükey olacaktır.



Cilalama lapı hazırlamanın son aşaması.


13 Temmuz Cuma (4.gün)

Cilalama:

Cilalama lapına çok az seryum oksit dökülür. Seryum oksit saf su ile bir tüpte karıştırılarak kullanıldı.

TOT 15 dk
MOT 15 dk
TOT 15 dk
MOT 15 dk

Olmak üzere toplam 1 saat çalışıldı.

W hareketi, alt ve üstten 5-6 cm, sağ ve soldan 1-2 cm çıkacak şekilde uygulandı.

? Cilalamanın tamamlanıp tamamlanmadığını öğrenmek için güneş testi uygulanabilir. Bir mercek ile güneş cama odaklanır. Camın üst yüzeyinde ve altında güneş görülür. Eğer sadece altta görünüyorsa camın cilalama aşaması bitmiş demektir. Güneş testi yerine kırmızı bir lazer kullanarak bu işlem yapılabilir. Lazer kullanarak yapılan testte, lazer ışığının parlak olduğu kısımlar az, daha az parlak olan kısımlar parlak kısımlara göre fazla cilalanmıştır.

Bir saatlik cilalama çalışmasından sonra cam ronchi testine sokulur. Sonuca göre cilalamaya devam edilir.



Haldun Menali’nin ronchi testinden sonra,
aynada yapılması gereken işlemleri anlattığı not.


Çalıştayda çalışılan aynada 1 saatlik cilalamadan sonra ronchi testinden çıkan sonuç dışa dönük kenar sorunuydu. Bu sorun TOT çalışılarak giderilebilir.

! TOT, camın kenarını eritir/işler. MOT, camın ortasını eritir/işler.

TOT 15 dk
MOT 15 dk
TOT 15 dk
MOT 15 dk

TOT 15 dk
MOT 15 dk
TOT 15 dk
MOT 15 dk

Olmak üzere toplam 2 saat çalışıldı.

14 Temmuz Cumartesi (5. gün)

Cilalamaya devam edildi.

MOT 10 dk
TOT 10 dk

MOT 15 dk
TOT 15 dk
MOT 15 dk
TOT 15 dk

Olmak üzere toplam 1 saat 20 dk çalışıldı.

Çoğu ATM ci aynalarını 15-17 saat cilaladıklarını söylediler. Çalıştayda ayna yapmaya çalıştığımız cam 4 saat 20 dakika cilalandı. Henüz kaplanmaya hazır değil.

Çalıştayın son günü bir çok kişi için test günüydü. Testten başarıyla geçip aynalarını bitirenler oldu. Bitiremeyenler sempozyum sırasında devam edip aynalarını kaplamaya hazır ettiler. Testleri anlatmak için testleri anlamak, birçok aynayı test edip onları görmek gerekiyor. Bu deneyimlerden sonra ancak test aletleri, nasıl çalıştıkları ve sonuçlarını yorumlamayı öğrenebileceğiz.

Çalıştayda yapılan testler şunlar:

Ronchi Testi
Foucault Testi
Collimation Testi

Fotoğraflar: Mehmet Koyuncu

Kaynaklar:

Sam Brown – All about telescopes
http://www.atmturk.org/
http://fen-edebiyat2.iku.edu.tr/aas2007/

[Tahir Şaban]

Merhaba Çağdaş,

Bu rapor ve fotoğraflar için çok teşekkürler. Son derece profesyonel bir çalıştay hazırlanmış, hepinizi kutlarım. Ayrıca eski dostum Haldun Beyin ve sizlerin fotoğraflarını görmek sevindirici oldu.

[Çağdaş Çalış]

merhaba,

ilk defa ayna yapan bir amatör olduğumdan, elimden geldiğince düzgün yazmaya çalıştım. yazı, genelde çalıştayda aldığım notlardan oluşuyor. lütfen, yanlış bir bilgi varsa düzeltin.

[Lütfü Çakmak]

Teşekkürler Çağdaş,

Ellerine sağlık, güzel anlatmışsın.

Saygı ve sevgilrimle,

[Mehmet Koyuncu]

ATY gökbilim ekibinin İshak B.'ye ait kişisel gözlem evini ziyaretinden fotoğraflar:

Hoş Geldiniz çayını yudumlarken. (Arif, Çağdaş, Emre ve İshak)

Gözlem evine giderken.

İnşaat mühendisi Şevket inşaatın nasıl gerçekleştirildiğini anlatıyor.

Çağdaş ise teleskobu inceliyor.

İshak Bey teleskop hakkında bize bilgiler veriyor.

Bilgilenme ve gözlem bitti.

Ve ayrılmadan önce yemeğimizi yedik. Sohbet çok güzeldi. Teşekkürler İshak bey.

[Salih Dinçer]

Merhaba,

Önündeki ayna (32") hiç mütevazi değil ama ter döken amca pek mütevazi. Çoğunlukla bir Türk'e benzemekle birlikte galiba bir Alman! Çok şirin bir görüntü değil mi?

http://www.stathis-firstlight.de/atm/32 ... roreng.htm
Daha fazlası ve açıklamaları için tıklayın...

Sadece çok hoşuma gittiği için paylaşmak istedim. Siz de kendi çalışma ortamlarınızı veya benzerlerini paylaşabilirsiniz.

Kolay gelsin...

[Mehmet Koyuncu]

Bu kadar küçük tool ile bu kadar büyük ayna camı yontulmaz ki
Yanlış bilmiyor isem tool ve ayna camı birbirine yakın ölçülerde olmalıdır.
Poz, komik bir Tool On Top (TOT) örneği. Mirror On Top (MOT) pozu daha da komik olurdu .
Sanırım vatandaş, bu işin yapıldığı tool ile değilde, eline tesadüfen geçen bir tool ile sadece poz vermiş

[Mehmet Koyuncu]

Bu ölçülerde bir aynanın yontulması ayrı bir dert, kalite kontrolu ise daha da ayrı bir dert. 32 inch aynalı bir teleskop, ancak bir gözlem evinde, sabit bir teleskop aynası olarak kullanılabilir.
Bu aynayı taşıyacak kundak çok daha ilginç olur.

Benim için önümüzde ki yıl, önce 8 inch ayna yapım deneyimimi tazelemek, akabinde 16 inch'lik tool ve ayna camına sahip olmak ve ayna yapmak için iyi bir yıl olabilir.

[Salih Dinçer]

Bu kadar büyük boyutlar için mecburen yarı yarıya araçlar kullanmak gerekiyor. Çünkü araçlar da büyük olduğu zaman, sürtünmeden dolayı iki kişinin bile başa edemeyeceği kadar iş zorlaşıyor.

Su emmeyen (OSB) tahta kullandığınızda da hafif kalıyor ve sadece güç uygulanan nokta temas ediyor. Yani homojen bir şekilde enerjiyi dağıtabilmek için gücünüz ayarında araçlar kullanmalısınız. Tabii burada uygulanan disiplinli bir teknik var. Neredeyse aynanın yarısı ağırlığında (21 kg.) araç kullanmışlar. Herhalde daha büyük olsaydı döndürmek için un öğüten değirmenlerde olduğu gibi beygir kullanmak gerekecekti...

Eğer diğer resimlere bakarsanız işi yapan bu amca ile bir arkadaşı. Başka kişiler de var ama onlar dediğiniz gibi millete hava atmak için oradan geçmiş olmalılar! Aslında böyle büyük sistemler için makine tasarlamak daha uygun. Sonuçta insanların kaldıramayacağı yükler var. Hadi parlatmak neyse de tıraşlamak her baba yiğidin harcı değil!

[Mehmet Koyuncu]

Merhaba,

Kaba yontma yine kolay da, cilalama çok sabır isteyen bir iş. Unutmazsam, bu akşam tezgahımı evin ortasına bir kurayım. Bakalım ev sakinlerinin tepkisi ne olacak

[Mehmet Koyuncu]

Fotoğraftaki araç (tool) o kadar ağır olamaz. Camın ağırlığı 21 Kg. olmasın?

[Salih Dinçer]

The tool made of hard plaster and tiles:
Diameter: 480 mm (18")
Thickness incl. tiles : 70 mm (2 3/4")
Weight: 21 kg (46 lb)

Arrival of the pregenerated Pyrex blank:
Diameter: 812 mm (32")
Thickness: 57 mm (2 1/4")
Weight: 59,1 kg (130 lb)
Curve Radius: 7.300 mm (288")

[Ali Bulut]

Salih Bey merhaba,
o ter döken amca bizim yunanli Stathis, München' de oturuyor ve teleskop yapimi konusunda München' de okullarda kurs veren cok tecrübeli amatör bir kisi.

Selamlar,
Ali Bulut

[Salih Dinçer]

O yüzden Türk'e benziyor desenize...

Sempatik birine benziyor, hele alt üst iç çamaşırlı bir resmi var! Bayanlar vardır diye koymadım o fotoğrafı. Hamama giren terler hesabı, böyle bir aynada herhalde iç çamaşırları ile kalmak icab ediyordur, öyle değil mi?

Sevgiler, saygılar...