Yıldızların uzaklıklarını hesaplama

[mdagli07]

Merhabalar. Bu yıldızların bize olan uzaklıklarının nasıl hesaplandığını anlayamadım araştırdım lakin mantıklı bir sonuç elde edemedim bunun formülü vardır veya nasıl hesaplandığını bilen varsa yazarmı. Başka bir sitede iyi bir açıklama varsa linkde koyabilirsiniz. Hazır buraya gelmişken bugün yani 18/04/2017 saat 19:50 de UUİ VEYA ISS uzay istasyonu batıdan çıkıp güneyden battı 3-4 dakika sürdü ama göremedim hava bulutluydu.

[Ögetay Kayalı]

Merhabalar,

Uzaklık belirlemede (sadece yıldızlar değil) birçok metot var (belki de yirmiden fazla). Bunun kayda değer bir miktarı sık sık kullanılıyor. En temelde yaklaşım, uzaklaştıkça, görünür parlaklığının da azalması durumundan faydalanıyor. İki adet parlaklık tanımımız var. Birincisi görünür parlaklık, yani bizim gördüğümüz, ölçtüğümüz parlaklık. Diğeri ise salt parlaklık, yani uzaklıktan bağımsız olan parlaklığı. Salt parlaklık aynı zamanda 10 parsek (32.6 ışık yılı) uzaklıktaki görünür parlaklığıdır. Yıldız uzaklaştıkça görünür parlaklığı azalacağından, salt parlaklık ile görünür parlaklık arasındaki fark bize uzaklığı verir. Burada biraz anlatmıştım: http://rasyonalist.org/yazi/yildizlarin-parlakliklari/

Basit bir yaklaşım ise trigonometrik paralaks yöntemidir. Dünya, Güneş etrafında dolandığı sırada, bize göreli olarak yakın olan yıldızlar, gökyüzünde bir hareket yapar gibi görünür. Bunu odanın içerisinde bir çember çizerek size yakın olan nesnenin, uzakta olanlara göre hareketi olarak düşünebilirsiniz. Çok uzakta olan yıldızlar görüntüde hiç hareket etmezken, yakın olanlar arkaplan yıldızlarına göre bir miktar kayar. Bu kayma miktarı, Dünya ile Güneş arasındaki mesafe ile bir üçgen oluşturur, böylelikle üçgenin dik kenarı uzaklık olacağından, uzaklık bulunabilir.

Olayın mantığı temelde, gözlenen cismin salt parlaklığını bilebilmekte yatıyor. Eğer salt parlaklığını bilirseniz, görünür parlaklığını ölçerek uzaklığını bulabilirsiniz. Fakat salt parlaklığı belirlemek zordur. Bunun için bazı fiziksel süreçlerden faydalanırız. Örneğin Tip Ia süpernovalar, patlamaları sırasında hep belirli bir miktarda ışıma yapar. Yani salt parlaklıkları, süpernova evrenin neresinde olursa olsun aynıdır. Dolayısıyla bir kere bir süpernovanın salt parlaklığını belirlediğinizde, diğer süpernovalara bakarak onların uzaklıklarını bulabilirsiniz. Bir diğer metot ise Cepheid gibi zonklama yapan (şişip büzülen) yıldızların gözlemlerinden geliyor. Cepheid'ler zonklama periyotları ile salt parlaklıkları arasında bir ışıtma veriyor. Yani siz bir Cepheid'in zonklama periyodunu ölçerseniz ki bu 1 ile 100 gün arasında olabilir, onun salt parlaklığını, dolayısıyla da uzaklığını bulabilirsiniz. Bu ikisi kozmolojide sık kullanılır.

Farklı fiziksel olaylara dayanan diğer metotlar da bulunuyor. Örneğin bir küresel küme gözlemi yaparak, bu yıldızları HR diyagramı dediğimiz diyagrama oturttuğunuzda, yıldızların çoğunun anakol dediğimiz bir hat boyunca yayıldığını görürsünüz (HR diyagramı hakkında: http://rasyonalist.org/yazi/yildiz-astr ... diyagrami/) . Fakat bu hat, teorik hattan biraz daha kırmızıdır. Bu aradaki fark ise, uzaklık modülünü ima eder. Fakat çok hassas ölçümler yapmak, yıldızlararası soğurma tam olarak doğrudan hesaplanamadığından oldukça zordur. Bunun dışında sarmal gökadaların dönme hızları ile ışıtmaları arasında bir ilişki bulunur, buradan uzaklığa gidilebilir. Bunun gibi çeşitli metotlar bulunuyor.

Bunlar benim bitirme tezimin konusunun içerisinde geçiyor. Bitirdikten sonra yayınlayacağım, daha detaylı incelemek isterseniz Rasyonalist'ten takip ederek erişebilirsiniz.